Ndoto ya Watanzania kupata katiba mpya inazidi kufifia kadri siku zinavyokwenda. Wachambuzi wengi wanatabiri kuwa itakuwa ni vigumu sana kwa Tanzania kupata katiba mpya kabla ya uchaguzi wa mwaka 2015.
Tulidhani tungeweza kupata katiba
mpaya, lakini hali ilivyo sasa hilo linaonekana ni sawa na ngamia kupita katika
tundu ya sindano. Labda hatukufikiria kwa makini, tulijidanganya na tulidhani
kuwa zoezi hili ni rahisi sana. Ukweli ni kuwa zoezi hili ni gumu na
tumekwishaonyesha kila dalili za kushindwa mtihani huu.
 |
| Aliyekuwa Mwenyekiti wa Tume ya Mabadiliko ya Katiba, Jaji mstaafu Joseph Sinde Warioba |
Mchakato
wa kuandika katiba mpya unakabiliwa na changamoto nyingi, baadhi ya vikwazo
vinavyokwamisha mchakato huu ni ukweli kuwa kuandika katiba mpya haijawahi kuwa
ni agenda ya chama kilichopo madarakani. Suala hili hawalikubali na hawaliungi
mkono kwa dhati na hakuna dhamira ya kweli katika kuwapatia Watanzania katiba
mpya. Suala la kuandika katiba mpya halipo katika maandiko yoyote ya chama
tawala ikiwa pamoja na ilani ya uchaguzi.
Hakuna mahali popote ambapo kiongozi
wa ngazi yoyote amewahi kulisemea kuwa wangependa kuandika katiba mpya.
Harakati
za kudai katiba mpya hazikuanza leo, zilianza toka miaka ya 1980. Na juhudi za
kupinga kuandika katiba mpya, nazo hazikuanza leo. Viongozi wa chama Tawala
walipinga kwa nguvu zao zote. Katika miaka hiyo, walisikika wakihoji: “Ni
kipengele kipi katika katiba kina mapungufu?” Aidha walidiriki kuwaambia
wanasiasa kutoka vyama vya ushindani kuwa, hawana ridhaa ya wananchi,
hawajachaguliwa, hivyo hawawezi kuwasemea wananchi.
Ila wao ndio waliochaguliwa
na wana ridhaa ya wananchi. Hoja hizi zilionekana kuwa na mashiko hasa
ukizingatia kuwa vyama vya ushindani vilikuwa havina wabunge wala madiwani.
Tume
ya Nyalali pamoja na mambo mengine ilipendekeza iundwe Tume ya Katiba
(Constitutional Commission) ili iweze kuandika katiba mpya itakayokidhi
mazingira mapya ya kisiasa. Tume pia ilipendekeza kufutwa kwa sheria kandamizi
40. Ilipendekeza kutolewa kwa elimu ya mfumo wa vyama vingi; pia ilipendekeza
mali zote ambazo chama tawala kilizipata kwa nguvu za wananchi wote zirejeshwe
Serikali.
Mapendekezo haya na mengine, pamoja na pendekezo muhimu la kuandika
katiba mpya yalikataliwa na serikali. Pendekezo moja tu ambalo lilikubaliwa
nalo ni kuingia katika mfumo wa vyama vingi.
Mwaka
1992, Tanzania tuliingia katika mfumo wa vyama vingi vya siasa. Bunge la Chama
kimoja lilifanya mabadiliko kwa kuweka kiraka na kuruhusu mfumo wa vyama vingi.
Madai ya katiba mpya yaliendelea na chama kilichoko madarakani kilijibu madai
haya kwa kuunda Tume iliyojulikana kama Tume ya Jaji Kisanga mwaka 1998. Tume
ya Jaji Kisanga ilipendekeza muundo wa muungano wa serikali tatu; kupunguza
madaraka ya Rais; matokeo ya Urais yaweze kupingwa mahakamani, wagombea binafsi
waruhusiwe. Kwa mara nyingine tena, mapendekezo haya yalikataliwa.
Wakati
wa uchaguzi wa 2010, chama kikuu cha upinzani, Chadema, kiliwaahidi wananchi
kuwa kitaanzisha mchakato wa kupata katiba mpya ndani ya siku 100, na si kama
inavyopotoshwa na baadhi ya wanasiasa kuwa eti waliahidi kupatikana kwa katiba
mpya ndani ya siku 100.
Ilani ya Chadema ilisema kuanzisha mchakato ndani ya
siku 100, jambo ambalo linawezekana kabisa, kwani unaweza kuanzisha mchakato
hata ndani ya siku kumi tu. Suala hapa ni kuanzisha mchakato na si kupatikana
katiba.
Vuguvugu
la kudai katiba mpya lilizidi kuongezeka na hasa kutoka kwa Chama kikuu cha
upinzani, asasi za kiraia, baadhi ya vyombo makini vya habari, taasisi za elimu ya juu, wasomi na mashirika
yasiyo ya kiserikali.
Chama kikuu cha upinzani kiliyakataa matokeo ya Urais na
kueleza masikitiko yao kuwa kwa mujibu wa katiba iliyopo hakiwezi kuyapinga
matokeo ya Urais katika chombo chochote kile. Pia walitoka nje ya ukumbi wa
Bunge wakati Rais alipokuwa akilizindua Bunge jipya na wakaweka wazi msimamo
wao kuwa agenda yao ni kuandika katiba mpya.
Mwanasheria
mkuu wa serikali alijitokeza hadharani na kupinga kwa kusema kuwa hatutaandika
katiba mpya bali itafanyiwa marekebishao katiba iliyopo. Siku zote chama tawala
kimekuwa kikiamini kuwa hakuna haja ya kuandika katiba mpya bali kuendelea
kuifanyia marekebisho katiba iliyopo.
Ndio maana hadi sasa kuna mabadiliko 14
yamekwishafanyika. Waziri wa Sheria na Katiba naye akasema kuwa hakuna fedha za
kuendesha zoezio hili. Haya yote yanadhihirisha kukosekana utashi wa kisiasa wa
kuandika katiba mpya. Licha ya majibu haya, wadau mbalimbali wakaendelea
kushinikiza, wasomi wakaanda makongamo na mijadala kujadili kwa nini tunataka
katiba mpya? Je katiba iliyopo ina mapungufu gani? Pia wakaanza kujadali
mchakato utakaofaa katika kuandika katiba mpya.
Baadae,
tukashuhudia serikali ikisalimu amri na kukubali madai ya wadau mbalimbali juu
ya umhimu wa kuandika katiba mpya. Hii ilikuwa ni mabadiliko makubwa ya msimamo
wa serikali (Big U-turn).
December 31, 2010, Rais, alilihutubia Taifa katika
hotuba yake ya mwaka na akawaambia Watanzania kuwa Serikali imedhamiria kuwapa
fursa Watanzania kuandika katiba mpya. Aliahidi kuwa katiba mpya itakuwa tayari
kufikia tarehe 26 April 2014, tukio ambalo litaambatana na sherehe za kutimiza
miaka 50 ya Muungano wa Tanganyika na Zanzibar. Watanzania waliahidiwa kuwa na
katiba mpya kabla ya uchaguzi wa 2015.
Ni
muhimu tujiulize je, Kwa nini serikali ilibadili msimamo wake ghafla namna hii?
Baadhi ya sababu zilizosababisha u-turn hii kwa maoni yangu ni kama zifuatazo:
Kwanza, haikuwezekana kabisa, kuendelea kukipuuza chama kikuu cha upinzani, kwani
kimekuwa kikipata mafanikio kwa kuongeza idadi ya Wabunge na Madiwani; Pia,
Kimekuwa kikiongeza kukubalika kwake na kupata wafuasi wengi wengi zaidi; Mfumo
wa vyama vingi umekuwa ukizidi kueleweka miongoni mwa Watanzania wengi na hasa
vijana;
Nchi
majirani nazo zilikamilisha zoezi la kuandika katiba mpya na kuachana na katiba
zilizoachwa na wakoloni. Nchi hizo ni kama vile Uganda, Kenya, Rwanda,
Ghana. Hivyo basi, Tanzania haikuweza
kuwa kama kisiwa wakati jirani zake wamekamilisha zoezi hilo. Tulikuwa tuna
mengi ya kujifunza kutoka kwa majirani zetu na hasa Kenya; Sababu nyingine, ni
ukweli kuwa Chama Tawala kilipoteza viti kadhaa katika uchaguzi uliopita na pia
umaarufu wake na kukubalika kwake kunaendelea kushuka siku hadi siku kutokana
na kuandamwa na kashfa mbalimbali, matumizi mabaya ya ofisi, ufisadi, rushwa na
minyukano ndani ya chama.
Aidha
mitandao ya kijamii nayo imechangia kwa kuongeza wigo wa majadiliano na
kubadilishana taarifa juu ya masuala mbalimbali; Zanzibar ilikuwa imefanya
mabadiliko ya Katiba kuruhusu serikali ya umoja wa kitaifa na pia kuitambua
Zanzibar kama nchi, ina bendera yake, vikosi vya majeshi yake, Rais wa Zanzibar
alipewa mamlaka ya kuigawa Zanzibar katika sehemu ndogondogo kama mikoa,
Wilaya; Pia imekuwa ikiaminika kuwa Rais
aliyoko madarakani alidhamiria kuwaachia zawadi Watanzania ya katiba mpya
ambayo itawafanya wakumbuke utawala wake (Legacy).
Kwa hali ya mchakato ilivyo
sasa, hili bado tunasubiri kuliona iwapo kweli litatimia. Hizi ni baadhi tu ya
sababu zilizosababisha chama tawala na serikali kusalimu amri na kukubali
shinikizo la kuanzisha mchakato wa kuandika katiba mpya. Ifahamike kwamba,
mchakato huu ulianza si kwa mapenzi au hiari ya chama tawala bali kwa
shinikizo.
Kutokana
na kukosekana kwa dhamira ya kweli ya kuwapatia Watanzania katiba mpya, ndio
maana, serikali mwaka 2011, ilitaka kuwasilisha Bungeni muswada wa Mabadiliko
ya Katiba ambao ulikuwa na mapungufu mengi. Moja ya mapungufu hayo:
ulitayarishwa kwa lugha ya Kiingereza ambayo Watanzania wengi hawaijui; muswada
huu ulitaka kuwasilishwa chini ya hati ya dharura (under certificate of
emergency); Zanzibar ilisahaulika kabisa; ulimpa madaraka makubwa Rais na
ulizuia baadhi ya masuala yasijadiliwe (limit constitutional debate to certain
issues).
Muswda huu ulipingwa kila kona na huko
Zanzibar ulichwanwa hadharani.
April 2011, Serikali iliamua kuondoa muswada huu
kwa ajili ya kuandikwa upya. Muswada uliondolewa na kuandikwa kwa lugha ya
Kiswahili, lakini wadau wengi walistaajabu muswada huu kwenda kusomwa kwa mara
ya pili badala ya kusomwa kwa mara ya kwanza ili kutoa nafasi kwa watanzania
kujadili kwani sasa wanaelewa maudhui. Suala hili lilipitishwa kibabe bila
maridhiano.
Novemba
2011, Bunge lilipitisha muswada wa sheria ya mabadiliko ya katiba licha ya
chama kikuu cha upinzani kupinga na kutoka nje ya Bunge. Tarehe 27 November
2011, Rais alianza kukutana na vyama vya siasa na wadau mbalimbali ili
kusikiliza malalamiko yao na mnamo February 2012, Bunge lilifanya marekebisho
katika sheria ya mabadiliko ya Katiba. Ukiangalia kwa makini, utaona mchakato
huu unasonga mbele kwa shinikizo na si utashi wa kisiasa, na sababu kuu ni kuwa
suala la kuandika katiba mpya, halijawahi kuwa agenda ya chama tawala.
Yapo
mapungufu mengi katika sheria hii ya mabadiliko ya katiba, lakini yalio wazi
kabisa na ambayo yalipigiwa kelele na wadau wengi ni kosa la kugeuza Bunge la
Jamhuri na Baraza la Wawakilishi kuwa ni Wajumbe wa Bunge Maalum la Katiba.
Hili lilikuwa ni kosa kubwa na sasa tunalipa gharama za makosa hayo, hasa
tukikumbuka lugha za matusi, kejeli, dhihaka na kibaguzi zinatumika katika
Bunge maalumu la katiba. Ndio maana, Wajumbe wa Bunge Maalum la Katiba kutoka
chama tawala wanapinga rasimu ya pili na hasa katika maeneo yote yanayogusa
maslahi yao.
Mathalani,
wanapinga kuwapo ukomo wa vipindi vya ubunge, yaani vipindi vitatu (Limited
tenure for MPs), wanapinga pendekezo la wabunge kutokuwa mawaziri, wanapinga
pendekezo la Spika asiwe miongoni mwa Wabunge, wanapinga mamlaka waliyopewa
wananchi ya kumkataa Mbunge ambaye amedhihirika ameshindwa kutekeleza majukumu
yake ya ubunge (power of recall). Wabunge ambao wamekuwa wakitumia rushwa,
hila, vitisho, ujinga na umaskini wa wapiga kura kuhakikisha kuwa wanabaki kuwa
Wabunge daima, wataweza vipi kuafiki pendekezo la kuwa na ukomo wa vipindi
vitatu tu? Ni wazi kuwa hili watalipinga kwani linagusa maslahi yao.
Ni ujinga
kutarajia wajumbe wa aina hii wataunga mkono mapendekezo ambayo yanagusa
maslahi yao na kuwaondolea ulaji.
Tatizo
hapa ni sheria ya mabadiliko ya katiba, tatizo hapa ni muundo wa Bunge maalum
la katiba. Ndio tatizo. Tunayoshuhudia sasa ni matokea ya ubovu wa sheria hiyo
iliyozaa muundo mbaya wa bunge maalaum la katiba.
Wajumbe wameacha kujadili
Rasimu iliwasilishwa na wamejikita katika ubabe wa kutukanana na kupigana
vijembe. Kwa kuwa hakuna dhamira ya kweli, hawajali hata pale Wajumbe kutoka
vyama vya upinzani walipoamua kutoka nje, hawajali hata kama Bunge litavunjika. Kwani kwa mujibu wa sheria,
tukishindwa kupata katiba mpya, tutarudi katika katiba ya zamani, na hili hasa
ndio wanalolitaka na wamekwishaanza kulisema mara kadhaa. Hatuna budi
kujiuliza, ni athari zipi tutazipata iwapo tutarudi katika katiba ya zamani? Je
hatuna jambo lolote la kujifunza kutoka kwa majirani zetu wa Kenya?
Tujiulize,
tunaweza vipi kupata katiba mpya kwa aina ya wajumbe wa Bunge maalum la katiba
ambao wana tofauti za kiitikadi na kivyama? Ambao wanaligeuza suala la muundo wa muungano kuwa ni
suala la imani? Kama dini! Eti kuna waumini wa serikali mbili! Tunaweza vipi
kupata katiba mpya wakati tuna tofauti na misimamo mikali juu ya muundo wa
Muungano? Hapa muafaka utapatikana vipi? Ingekuwa busara sana suala la muungano
kushughulikiwa lenyewe peke yake na kwa uwazi na uhuru kabla ya kuanza zoezi la
kuandika katiba.
Lakini, kwa bahati mbaya watawala wetu waliona wanaweza kulipiga
danadana na kupuuza kero na malalamiko ya muungano kwa miaka 50!! Wanahitaji
miaka mingine mingapi kumaliza kero za muungano kwa muundo huu wa serikali
mbili?
Bunge maalum la katiba lilitakiwa liwe ni chombo huru
na lichaguliwe moja kwa moja na wananchi wenyewe kwa ajili ya kazi hiyo badala
ya kuligeuza baraza la wawakilishi na bunge la sasa ambalo limehodhiwa na chama
tawala. Kosa hili ndio limeufanya mchakato huu kufikia hapa ulipo.
Hata idadi
ya wajumbe ni wengi mno na hivyo kushindwa kuwa na mijadala ya afya.
Ushahidi mwingine unaodhihirisha mapungufu ya sheria
hii ni mvutano na tafsiri tofauti juu ya mamlaka ya Bunge maalum la katiba
ambapo wanasheria wamebaki wakibishana iwapo Bunge Maalumu lina mamlaka ya
kufanya mabadiliko makubwa.
Mabishano haya ni ushahidi tosha kuwa sheria hii si
nzuri sana kiasi cha kutoa tafsiri tofauti.Tume ya Mabadiliko ya Katiba Iliundwa na kuanza kazi
ya kukusanya maoni ya wananchi. June 3 2013, Tume ilitoa Rasimu ya Kwanza ya
Katiba. Rasimu hii ilijadiliwa na Mabaraza ya Katiba ya Wilaya na Taasisi zenye
malego sawa. Hapa pia tuliona kukosekana kwa dhamira ya dhati katika kuwapatia
wananchi katiba mpya na wanayoitaka. Uchaguzi wa wajumbe wa Mabaraza ya katiba
uligubikwa na rushwa na wajumbe wengi walilishwa maoni ya chama tawala. Kitendo
hicho nacho kinanipa wasiwasi kama kweli kuna nia thabiti ya kuwapa Watanzania
katiba wanayoitaka.
Pigo lingine katika mchakato huu, ni pale Bunge kwa
mabavu lilipoamua kubadili sheria na kufupisha ukomo wa Tume ya Mabadiliko ya
Katiba na kuamua kuwa ukomo wa Tume uishe mara tu baada ya kuwasilisha rasimu
ya pili katika Bunge maalumu katiba. Hali hii imefanya kuwe na ombwe kwani Tume
ingefanya kazi nzuri ya kutoa ufafanuzi na hata ushauri ambao ungesaidia
mchakato kusonga mbele. Lakini, kutokana na kukosekana dhamira ya kweli
serikali ya chama tawala ilifupisha ukomo wa Tume hii licha ya suala hili
kupingwa kila kona. Ilikuwa ni vyema kwa Tume hii kuendelea kuwapo na kuwa na
nguvu ya kisheria.
Dhamira ya kweli pia haikuonekana katika uundwaji wa
Bunge maalum la katiba ambapo tulishuhudia wajumbe wengi wanaonekana kutoka
chama tawala ikiwa ni pamoja na mwakilishi wa waganga wa kienyeji. Baada ya
hapo tukashuhudia sarakasi ndani ya Bunge maalum. Bila aibu wala soni,
utaratibu ukabidilishwa, Rais akapangiwa kuongea baada ya Mwenyekiti wa Tume ya
Mabadiliko ya Katiba. Sote tukashuhudia, hotuba yake ikijikita katika kujibu
hotuba ya Mwenyekiti wa Tume, si hivyo tu, akatumia nafasi hiyo kueleza msimamo
wa chama chake, kupinga serikali tatu na kutoa vitisho kuwa eti jeshi
litapindua serikali kwa kuwa serikali ya muungano haitakuwa na mapato ya
kutosha kwalipa wanajeshi!!
Kwa kiasi kikubwa mchakato wa kuandika katiba mpya
ulianza kuvurugika kuanzia hapo.
Baadae yakafuata maneno ya kejeli, matusi,
dhihaka na vitisho kutoka kwa wajumbe wa Bunge maalum wa kutoka chama tawala.
Wengine wakadiriki kufanya kampeni na vitisho katika nyumba za ibada, eti Jeshi
linaweza kupindua nchi endapo mfumo wa serikali tatu utapitishwa!! na wengine
wakauwambia umma wa Watanzania kuwa eti zikipita serikali tatu, wataingia
msituni! Kiburi na jeuri iliyopilitiza kiasi.
Na wapo wanaosema serikali mbili
ni lazima! Kama hiyo haitoshi, wenyeviti na manaibu wa kamati mbalimbali za
Bunge takribani wote, wakatoka chama tawala. Huu nao ni ushahidi tosha kuwa
hakuna dhamira ya dhati ya kufikia maridhiano bali ni mbinu na hila za chama
tawala kutaka kuhodhi mchakato huu ili kupitisha matakwa yake.
Kumekuwa pia na kauli mbalimbali zinazodhihirisha kuwa
hakuna dhamira ya dhati ya kuandika katiba mpya. Wapo viongozi wamesikika
wakisema, “hivi katiba mpya ndio inapiga kura”? Wengine wakisema, “kipaumbele
cha Watanzania sio katiba bali ni maji, barabara, elimu bora na afya.”
Na wapo
waliosema kirahisi tu, bila kujali gharama kubwa tulizokwishaingia katika
mchakato huu kuwa, “tukishindwa kupata katiba mpya, tutarudi katika katiba ya
zamani” bila kujali athari za hilo na bila kujiuliza mafundisho yapi tunaweza
kuyapata kutoka kwa majirani zetu wa Kenya.
Ninapoangalia mchakato huu, historia yake, tulipotoka,
tulipo na tunapokwenda, ni wazi kuwa suala la kupata katiba mpya ni ndoto. Wapo ambao walitabiri hili. Lakini
walipuuzwa. Itawezekana tu kupata
katiba mpya kwa kuelendelea kushinikiza serikali na chama tawala, isihodhi
mchakato, tukikumbushe kuwa hatuandiki katiba ya chama tawala, hawana hati
miliki ya Tanzania na mawazo yao wao si mawazo ya Watanzania wote.
Tuna haki ya kutoa mawazo yetu na ni lazima
yasikilizwe na kuheshimiwa.Tunaweza kupata katiba mpya kwa kuwa na ubia
mtakatifu kati ya vyama vya ushindani, asasi za kiraia, taasisi za elimu ya juu,
vyombo vya habari, sekta binafsi na wananchi, kuendelea kushinikiza na kulitaka
Bunge lijadili Rasimu ya Warioba na si vinginevyo. Tukubali kuwa jambo hili si
rahisi na halipendwi na chama tawala ambccho malengo yake ni kulinda na kutetea
hadhi yake (Status quo).
Hatuna budi kujiuliza, chama
ambacho kimekuwa madarakani kwa miongo mingi, kikishinda chaguzi mbalimbali,
kikihodhi Bunge na Taasisi mbalimbali, kikinufaika na katiba iliyopo ambayo
inakifanya kiwe chama dola, kina sababu gani za kuandika katiba mpya?
Msukumo wa kuandika katiba mpya kwa chama tawala ni upi? Ili iweje?
Na Selemani Rehani
Post a Comment